37 Madde Nedir? Numaranın Peşindeki Hukuk ve Düşünce Haritası
“Bir madde numarası neden bu kadar sık karşımıza çıkar?” sorusu, bizi metnin satır aralarına değil, hukukun tarihsel diline götürür. Türkiye’de “37. madde” ifadesi; anayasa hukukundan ceza hukukuna, insan hakları rejiminden savaş hukukuna kadar farklı metinlerde kritik eşiklere işaret eder. Aşağıda, “37 madde”nin bir rakamdan çok daha fazlası olduğunu gösteren kavşakları, tarihsel arka plan ve güncel akademik tartışmalar eşliğinde haritalandırıyorum.
Kanunî Hâkim Güvencesi: Anayasa m.37’nin Çekirdeği
1982 Anayasası’nın 37. maddesi, hiç kimsenin kanunen tabi olduğu mahkemeden başkasına çıkarılamayacağını söyler; bu, “doğal/kanunî hâkim” güvencesidir. Hukuk devleti idealinin çekirdeği olan bu güvence, olağanüstü yargı mercilerinin kurulmasını yasaklar ve adil yargılanmanın kurumsal zeminini kurar. [1]
Akademik tartışmalarda 37. maddenin, yalnızca mahkeme “adı”na değil, mahkemenin kuruluşu ve usulüne de “önceden belirlenmiş olma” şartını getirdiği vurgulanır. Bu vurgu, geriye yürümeyen yargı düzeni ve keyfî forum seçimine karşı anayasal fren olarak okunur. [2]
Faillik Teorisi: TCK m.37 ve Suça İştirak
Ceza hukukunda “37. madde”, TCK’da faillik kurumunu kodlar: Suçun kanunî tanımındaki fiili birlikte gerçekleştiren herkes faildir; bir başkasını “araç” olarak kullanan kişi de fail sayılır (kusur yeteneği olmayanı araç kılanın cezası artırılır). Bu metin, klasik faillik–iştirak ayrımının güncel biçimidir ve “müşterek faillik” ile “dolaylı faillik” tartışmalarını besleyen temel normdur. [3]
Güncel doktrinde ve Yargıtay içtihatlarında, müşterek failliğin belirlenmesinde “fiil üzerinde ortak hâkimiyet” ölçütünün nasıl kurulacağı tartışmasının sürdüğü görülür; maddenin kısa ama yoğun dili, uygulamada sınır çizimi problematiğini canlı tutar. [4]
Çocuk Adaletinin Eşiği: ÇHS m.37
Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin 37. maddesi, çocukların işkenceye uğramaması, keyfî veya hukuka aykırı şekilde özgürlüklerinden yoksun bırakılmaması ve özgürlükten yoksunluğun “en son çare” olarak ve en kısa süreyle uygulanması ilkelerini güvence altına alır. Bu madde, çocuk adalet sistemlerinin “cezalandırma”dan çok “koruma ve uyum” eksenine yönelmesi gerektiğini hatırlatan dönüm noktasıdır. [5]
Akademik literatürde tartışma, 37. maddenin “uygulamada” ne ölçüde iç hukukta karşılık bulduğu; tutuklamanın otomatikleşmesini önleyecek denetim mekanizmalarının gücü ve çocukla temas eden kurumların standartlarının nasıl garanti altına alınacağı üzerinde yoğunlaşır. [6]
Dostane Çözüm ve “Kayıttan Düşme”: AİHS m.37
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 37. maddesi, AİHM’in belirli şartlarda başvuruyu “kayıttan düşürmesine” imkân tanır (örneğin başvurucu takibi sürdürmüyorsa veya sorun çözümlenmişse). Bununla birlikte Mahkeme, insan haklarına riayet gerektiriyorsa incelemeye devam edebilir. Bu düzenleme, yargısal ekonomiyi insan haklarının özüne üstün kılmayan bir denge tasarımıdır. [7]
Güncel akademik tartışma, tek taraflı deklarasyonlar ve dostane çözüm pratiklerinin “yapısal ihlallerde” yeterli giderimi sağlayıp sağlamadığı; ayrıca “pilot karar” tekniğiyle ilişkisi üzerinde düğümlenir. [8]
Savaş Hukukunda Hile Yasağı: Cenevre Ek Protokol I m.37
Silahlı çatışma hukukunda Ek Protokol I’in 37. maddesi, düşmanı öldürmek, yaralamak ya da esir almak amacıyla “hilekârlığa (perfidy)” başvurmayı yasaklar (ör. teslim olma numarası). Bu madde, savaşta bile “dürüstlük asgarisi”nin korunmasını amaçlayan uzun bir geleneğin modern ifadesidir. [9]
Tarihsel olarak bu norm, sivillerin ve muhariplerin ayırt edilmesi ilkesini zayıflatan taktiklere fren getirirken; güncel yazında siber alan ve insansız sistemlerde “hile”nin sınırlarının nasıl çizileceği tartışması dikkat çeker.
Numaranın Sosyolojisi: Neden “37” Sık Çıkar?
Madde numaraları, kodların kendi iç mimarisinin ürünüdür; “37”, farklı metinlerde “kritik kavşak” olarak belirmesiyle bir tesadüf dizgesinden fazlasını çağrıştırır. Kurucu ilkeleri (kanunî hâkim), temel kavramları (faillik), hak eksenini (çocuk adaleti), usulî dengeyi (AİHS’de kayıttan düşme) ve insancıl hukukun sınır taşlarını (hile yasağı) aynı numara altında görmek, hukuk metinlerinin “yapısal ritmini” sezdirir.
Bugün Ne Anlama Geliyor?
– Hukuk devleti boyutunda m.37 (Anayasa), yargıya “önceden belirlenmişlik” ve “yasallık” çıpası atar. [1]
– Ceza dogmatiği boyutunda m.37 (TCK), failin kim olduğunu belirlerken ortak hâkimiyet ve araç kullanma ölçütleri üzerinden uygulamayı yönlendirir. [3]
– İnsan hakları boyutunda m.37 (ÇHS ve AİHS), çocuk adaletinde özgürlüğe son çare yaklaşımını ve AİHM usul ekonomisi–hak koruması dengesini kurar. [5]
– Silahlı çatışma hukuku boyutunda m.37 (Ek Protokol I), savaşın bile “oyunun kuralları” içinde kalmasını zorunlu kılar. [9]
Son Söz
“37 madde nedir?” sorusu tek bir cevaba indirgenemez. Bir numaranın ardında farklı hukuk ailelerinde, farklı tarihsel bağlamlarda ortak bir mesele durur: güç ile hak arasında sürdürülebilir bir denge kurmak. Bu dengeyi okuyabilmek için, maddeyi bağlamı içinde görmek; tarihsel gerekçesini, güncel uygulamasını ve akademik tartışmasını birlikte takip etmek gerekir.
Kaynaklar
- Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, m.37; güncel metin ve gerekçeler. :contentReference[oaicite:13]{index=13}
- Türk Ceza Kanunu, m.37 (Faillik); uygulama ve doktrin. :contentReference[oaicite:14]{index=14}
- BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, m.37 (özgürlükten yoksun bırakma, işkence yasağı). :contentReference[oaicite:15]{index=15}
- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, m.37 (başvurunun kayıttan düşmesi). :contentReference[oaicite:16]{index=16}
- Cenevre Sözleşmeleri Ek Protokol I, m.37 (hilekârlık yasağı). :contentReference[oaicite:17]{index=17}
::contentReference[oaicite:18]{index=18}
—
Sources:
[1]: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2709&MevzuatTertip=5&MevzuatTur=1&utm_source=chatgpt.com “MEVZUAT BİLGİ SİSTEMİ”
[2]: https://caneryenidunya.com/kanuni-hakim-guvencesi-ve-dogal-hakim-ilkesi/?utm_source=chatgpt.com “Kanuni Hakim Güvencesi ve Doğal Hakim İlkesi – Prof. Dr. A. Caner …”
[3]: https://av-saimincekas.com/kanunlar/tck/turk-ceza-kanunu-madde-37/?utm_source=chatgpt.com “Türk Ceza Kanunu Madde 37 | TCK – İncekaş Hukuk”
[4]: https://barandogan.av.tr/blog/mevzuat/tck-madde-37-faillik.html?utm_source=chatgpt.com “TCK Madde 37 Faillik – Avukat Baran Doğan”
[5]: https://www.unicef.org/turkiye/%C3%A7ocuk-haklar%C4%B1na-dair-s%C3%B6zle%C5%9Fme?utm_source=chatgpt.com “Çocuk Haklarına Dair Sözleşme | UNICEF Türkiye”
[6]: https://academic.oup.com/oxford-law-pro/book/57312?utm_source=chatgpt.com “The UN Convention on the Rights of the Child: A Commentary”
[7]: https://www.anayasa.gov.tr/media/3542/aihstr.pdf?utmsource=chatgpt.com “European Convention on Human Rights – Anayasa”
[8]: https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/251020231053363TekTarafliD.pdf?utmsource=chatgpt.com “AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ TARAFINDAN DOSTANE TARAFLI DEKLARASYON …”
[9]: https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/api-1977/article-37?utm_source=chatgpt.com “IHL Treaties – Additional Protocol (I) to the Geneva Conventions, 1977 …”